Het gaat in casu over een ongehuwd koppel, waarbij de man aanvankelijk alle aandelen bezat van een BVBA, waarin het koppel samen werkte.
In 2010 droeg meneer één aandeel van deze BVBA over aan mevrouw ; het enige stuk dat hiervoor werd opgemaakt, betrof een aanpassing van het aandelenregister.
In 2011 werd een overeenkomst van verkoop opgemaakt, waarin meneer een aantal aandelen verkocht aan mevrouw voor iets minder dan 5.000 EUR. Het aandelenregister werd in overeenstemming daarmee aangepast.
Na een relatiebreuk wenst meneer alle overgedragen aandelen terug te bekomen en stelt dat beide overdrachten schenkingen hebben uitgemaakt. Hij richt zich tot de rechtbank om de schenkingen te doen vernietigen.
De klassieke visie
Traditioneel wordt (althans in het Nederlandstalige landsgedeelte) voorgehouden dat een schenking van aandelen op naam enkel en alleen kan gebeuren door een notariële schenkingsakte (artikel 931 BW).
De notariële akte is immers de basisvorm voor de schenking. Ons recht kent daarop weliswaar enkele uitzonderingen, nl. de handgift, de vermomde schenking en de onrechtstreekse schenking. Het is deze laatste uitzondering die hier van belang is.
Bij een onrechtstreekse schenking zullen partijen de eigendomsoverdracht van een goed tot stand brengen door een rechtshandeling die op zichzelf neutraal is (ze verraadt niet of het om een schenking gaat of om een ruil, verkoop, …), waarna zij later desgewenst schriftelijk zullen bevestigen dat deze overdracht een schenking heeft uitgemaakt. In onze casus is de overdracht van het ene aandeel door loutere inschrijving in het register van aandelen op te vatten als een onrechtstreekse schenking. Hieronder gaan we even dieper in op deze schenkingsvorm.
De onrechtstreekse schenking van aandelen op naam – twee strekkingen
Centraal staat de vraag of de wijziging die aangebracht wordt in het aandelenregister op zichzelf een eigendomsoverdracht inhoudt, dan wel of dit slechts de uitvoering of de bevestiging inhoudt van een eerder tot stand gekomen overdracht van die aandelen.
De eerste strekking luidt dat de inschrijving op zichzelf eigendomsoverdragend is, en steunt daarbij op artikel 504 W. Venn (oud !), dat stelt :
“De overdracht van effecten op naam geschiedt door een verklaring van overdracht, ingeschreven in het register van de betrokken effecten en gedagtekend en ondertekend door de overdrager en de overnemer of door hun gevolmachtigden.” Voor de BVBA was in het Wetboek van vennootschappen een gelijkaardige bepaling voorzien in artikel 250 W. Venn.
Indien dus – aldus een eerste strekking – de overdracht van de aandelen “geschiedt” door de verklaring van overdracht in het register, verschaft dit register dan ook een eigendomstitel. De inschrijving is volgens deze strekking eigendomsoverdragend en kan dus een geldige schenking uitmaken.
De tweede strekking luidt echter, dat artikel 504 W. Venn. een strekking heeft (of : had) , die niet overeenstemt met de letterlijke lezing van zijn bewoordingen. Deze strekking houdt voor dat de inschrijving in het register slechts een bewijsmiddel is van een eerder tot stand gekomen aandelenoverdracht. En die overdracht moet op zichzelf dan gebeuren met respect voor de regels die haar beheersen. De eigendomsoverdracht door een koop-verkoop kan tussen partijen geschieden door loutere wilsovereenstemming. De inschrijving dient dan tot tegenstelbaarheid aan de vennootschap en aan derden.
Voor een geldige overdracht door schenking tussen partijen, is dan echter wel een notariële schenkingsakte vereist. Overdracht door overhandiging is niet mogelijk voor onlichamelijke goederen. Dat betekent dat – in de tweede strekking – de schenking van de aandelen moet gebeuren bij notariële akte en dat daarna het aandelenregister aangepast wordt om het in overeenstemming te brengen met de toestand na schenking.
Deze tweede strekking is in het Nederlandstalige landsgedeelte klassiek te noemen.
Intermezzo – het nieuwe vennootschapsrecht
Het probleem lijkt – minstens voor een deel – te rusten op een (door sommigen te ruim bevonden) lezing van het wetboek van vennootschappen, waar dit stelde dat de overdracht van effecten “geschiedde” door de inschrijving in het register.
Het nieuwe vennootschappenwetboek neemt alvast de twijfel weg : de overdracht van de aandelen moet gebeuren volgens de regels van het gemeen recht en de inschrijving in het register dient slechts tot tegenwerpelijkheid.[1] De inschrijving is dus niet eigendomsoverdragend.
Dit lijkt de tweede strekking alvast te bevestigen !
Het arrest van het hof van beroep van Antwerpen van 12 juni 2019
Het hof moest oordelen over twee aandelenoverdrachten: de overdracht die uitsluitend bleek uit de inschrijving in het aandelenregister en de overdracht bij verkoopscontract.
a) de overdracht die enkel bleek uit het aandelenregister
Meneer stelde dat deze overdracht een schenking had uitgemaakt, die nietig was omdat het vormvoorschrift van artikel 931 BW niet werd gerespecteerd. Er was immers voor deze schenking geen notariële schenkingsakte opgemaakt. In de klassieke visie zou men geoordeeld hebben dat het register enkel uitvoering gaf aan een eerder tot stand gekomen overdracht, die bij notariële akte had moeten gebeuren indien het een schenking betrof. En aangezien partijen bevestigen dat het aandeel ten titel van schenking werd overgedragen, en aangezien er geen notariële akte voorlag, zou dan de schenking vernietigbaar geweest zijn.
In onderhavig arrest bewandelt het hof echter een ander pad. Het hof vangt aan met een letterlijke lezing van artikel 931 en stelt dat er geen sprake is van een akte houdende schenking zoals bedoeld in artikel 931. Het hof houdt immers voor dat een “akte” inhoudt dat er een geschreven overeenkomst zou bestaan die de schenking bevat : als zo’n overeenkomst bestaat, moet ze de vorm van een notariële akte hebben aangenomen, en dit op straffe van nietigheid. Maar het hof komt tot de vaststelling dat er niet zo’n akte voorligt, zodat van nietigheid geen sprake is.
Vervolgens verwijst het hof naar artikel 938 BW dat stelt : “De behoorlijk aangenomen schenking is voltrokken door de enkele toestemming van de partijen; en de eigendom van de geschonken goederen gaat over op de begiftigde, zonder dat enige andere overgave vereist is.” Het hof leest hierin dat – eens partijen het eens zijn over voorwerp en modaliteiten – de schenking door de loutere wilsovereenstemming is voltrokken.
Op die manier is – aldus het hof - de inschrijving in het register de loutere bevestiging van een door wilsovereenstemming tot stand gekomen schenking en wordt de schenking geldig verklaard.
Een kleine opmerking – dit arrest zal ongetwijfeld de nodige commentaren uitlokken. In deze bijdrage beperken wij ons tot de vaststelling dat artikel 938 BW inderdaad verwijst naar de wilsovereenstemming maar toch ook stelt dat de schenking voltrokken is, eens zij behoorlijk werd aanvaard. En artikel 932 BW eist dan weer dat de aanvaarding van de schenking gebeurt bij authentieke akte. Het beroep van het hof op artikel 938 BW zonder daarin artikel 932 BW te betrekken, is minstens bevreemdend te noemen, nu het gaat om onlichamelijke goederen die niet door overhandiging kunnen overgedragen worden…
b) de overdracht die bleek uit het verkoopscontract
Het hof stelt vast dat de man in het contract uitdrukkelijk heeft aanvaard dat de aandelen voor een bepaalde prijs werden verkocht. Meneer heeft aldus zowel de kwalificatie van de handeling (verkoop) als de prijs aanvaard.
Het hof ziet in dat in werkelijkheid misschien een vermomde schenking heeft plaatsgevonden, maar eist dat meneer daarvan dan het bewijs bijbrengt. En volgens het geldende bewijsrecht kan dit bewijs enkel worden geleverd door bekentenis, eed of een geschrift. Een tegenbrief (waaruit zou blijken dat het in werkelijkheid om een schenking ging) lag niet voor.
En daarin slaagt meneer niet, zodat die aandelenoverdracht als een verkoop gekwalificeerd blijft. Het hof moest zich dan ook niet meer uitspreken over de geldigheid van een schenking.
Besluit
Meneer heeft zichzelf in nesten gewerkt. Door aandelen te verkopen onder de prijs met een schriftelijke verkoopsovereenkomst, heeft hij het zichzelf quasi onmogelijk gemaakt om nog aan te voeren dat hij eigenlijk een schenking had verricht. Door een aandeel louter in te schrijven op naam van mevrouw, zonder meer, heeft hij een risico genomen ; klassiek wordt immers aangenomen dat geen geldige schenking voorlag. De meeste adviseurs raden dit procedé dan ook af.
Het nieuwe vennootschapsrecht lijkt dit procedé nog meer op de helling te zetten, nu het expliciet verwijst naar het gemeen recht voor de overdracht van aandelen en aan het register slechts bewijswaarde toekent.
Wie zich schenkingen van aandelen voorneemt, moet in wezen altijd gespecialiseerd advies inwinnen zodat op grond van de omstandigheden correcte maatregelen kunnen voorgesteld worden.
[1] “De overdracht en overgang van effecten gebeurt volgens de regels van het gemeen recht. Een overdracht of overgang van effecten op naam kan aan de vennootschap en aan derden slechts worden tegengeworpen door een verklaring van overdracht, ingeschreven in het register van de betrokken effecten en gedagtekend en ondertekend door de overdrager en de overnemer of door hun gevolmachtigden in geval van overdracht onder de levenden, en door een lid van het bestuursorgaan en de rechtsverkrijgenden of door hun gevolmachtigden in geval van overgang wegens overlijden.”
