Onevenwichtige contracten tussen ondernemingen (business-to-business of B2B) zijn in de praktijk niet ongewoon. Het gaat om overeenkomsten waarbij de verhouding tussen ‘kleine’ en ‘grote’ spelers niet evenwichtig is en de ene parij meer invloed heeft dan de andere. De nieuwe B2B-wet van 4 april 2019 maakt een einde aan dat misbruik vanaf haar inwerkingtreding op 1 december 2020. Ze biedt alle ondernemingen een betere bescherming tegen een contractspartij die haar positie misbruikt om abnormaal nadelige contractvoorwaarden op te leggen.
Voor welke overeenkomsten geldt het verbod op onrechtmatige bedingen?
De nieuwe wet is van toepassing op alle types B2B-overeenkomsten of algemene contractvoorwaarden. Maar sommige zijn net wat meer vatbaar voor onevenwicht. Denk onder meer aan dienstenovereenkomsten vastgoedovereenkomsten, handelscontracten, verkoopconcessie, franchise-overeenkomsten, M&A-overeenkomsten, licentie-overeenkomsten en energieleverancierscontracten.
Wanneer is een beding onrechtmatig en dus onwettig?
Om te oordelen of een beding in een B2B-overeenkomst onrechtmatig is, moet u het onderwerpen aan een onrechtmatigheidstoets. Die bestaat uit vier elementen: de zwarte lijst, de grijze lijst, de open norm of significante onevenwichtstoets en de transparantietoets.
1. De zwarte lijst
Op de zwarte lijst staan vier bedingen die in alle omstandighedenonrechtmatig en dus onwettig zijn. Partijen kunnen die onwettigheid niet weerleggen. Deze bedingen zijn kortweg verboden.
Het gaat om bedingen die:
- de uitvoering van een verbintenis van de overeenkomst afhankelijk stellen van de eigen wil (potestatieve clausule), terwijl de medecontractant gebonden is;
- het recht voorzien op eenzijdige interpretatie van een of ander beding van de overeenkomst;
- elke middel van verhaal van de andere partij uitsluiten ingeval van betwisting;
- op onweerlegbare wijze de kennisname of aanvaarding van de medecontractant met bedingen vaststellen waarvan deze niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór de contractsluiting.
2. De grijze lijst
Op de grijze lijst staan acht bedingen die verondersteld worden onrechtmatig te zijn, maar partijen kunnen dat weerleggen. Ze moeten aantonen dat ze werkelijk de wil hadden de betrokken bedingen af te spreken, goed wetende dat ze onrechtmatig zijn. Deze bedingen zijn dus verboden, behoudens tegenbewijs.
Het gaat om bedingen die:
- zonder geldige reden een recht tot eenzijdige wijziging bevatten van de prijs, kenmerken of voorwaarden van een overeenkomst;
- stilzwijgende verlenging of hernieuwing van een overeenkomst van bepaalde duur toelaten zonder redelijke opzegtermijn;
- op ongepaste wijze de rechten van een onderneming bij wanprestatie van de wederpartij beperken;
- zonder tegenprestatie het economische risico op een partij leggen die normaliter op de andere onderneming of partij zou rusten;
- partijen verbinden zonder redelijke opzegtermijn;
- aansprakelijkheid uitsluiten (beperken mag wel!) van een onderneming voor opzet of zware fout of voor het niet-uitvoeren van essentiële verbintenissen, behoudens overmacht;
- de bewijsmiddelen beperken waarop de andere partij een beroep kan doen;
- onevenredige forfaitaire schadevergoedingen vastleggen bij wanprestatie die kennelijk niet evenredig zijn met het nadeel.
3. Open norm of significante onevenwichtstoets
Elk beding, met uitzondering van de kernbedingen, dat afzonderlijk of in combinatie met andere bedingen, een aanzienlijk gebrek aan evenwicht tussen de rechten en verplichtingen van de contractpartijen teweegbrengt, is onrechtmatig en dus onwettig en voortaan verboden. Het is een afweging die gemaakt moet worden. Er is dus ruimte voor interpretatie en dat kan leiden tot rechtsonzekerheid.
Let op! Kernbedingen die gaan over het voorwerp of de prijs van de overeenkomst vallen dus niet onder deze regel voor zover ze transparant zijn.
4. Transparantietoets
Elke contractuele bepaling in een B2B-overeenkomst moet transparant zijn. Dat is wettelijk verplicht. Het betekent dat alle bedingen duidelijk en in een begrijpelijke taal in het contract moeten worden toegelicht zodat beide ondernemingen alle economische en juridische gevolgen inzien en begrijpen.
Wat is het gevolg als een beding onrechtmatig is?
Slaagt een beding, contract of algemene voorwaarden niet in de onrechtmatigheidstoets, dan kan dat leiden tot een mogelijke nietigverklaring van het betrokken beding of zelfs zeer uitzonderlijk van de hele overeenkomst.
Wat moet u doen met bestaande contracten?
Veel bepalingen die doorgaans zijn opgenomen in B2B-overeenkomsten staan gemakkelijk op de grijze lijst (zie hoger). Het gaat onder meer om prijsaanpassingsclausules, clausules inzake de beëindiging van het contract, strafrechtelijke aangelegenheden, de bevoegde rechter, de uitsluiting of de beperking van haar aansprakelijkheid van de ondernemingen. U kijkt ze best eens na. Of misschien zijn bepaalde clausules niet duidelijk of transparant genoeg? U doet er goed aan uw overeenkomsten en contractvoorwaarden met uw zakenpartners grondig te evalueren en eventueel aan te passen.
Waarop moet u letten bij het opstellen van nieuwe contracten?
- Hecht voldoende belang aan een eerlijke verdeling van (economische en juridische) rechten, plichten en risico's tussen beide ondernemingen.
- Documenteer de precontractuele fase schriftelijk, met inbegrip van onderhandelingen en ontwerpen, zo kunt u beter het vermoeden van de grijze lijst weerleggen.
- Formuleer uw bedingen duidelijk en begrijpelijk.
- Overweeg om uitdrukkelijk te vermelden welke bedingen de ‘kernbedingen’ zijn en formuleer ze transparant, dan zijn ze vrijgesteld van de onrechtmatigheidstoets (zie hoger).
- Vermijd de bedingen van de zwarte lijst en accepteer ze evenmin. Ze zijn onrechtmatig en moeten uit de overeenkomst geschrapt worden.
- Stel een goede splitsbaarheidsclausule op, zo voorkomt u dat bij één onwettige clausule de gehele overeenkomst nietig wordt verklaard.
Hebt u hier nog vragen over? Wenst u een check van een bestaand contract of advies bij de opstelling van een nieuwe overeenkomst?
